Boeren langs de Grote Gracht
Met het LEADER-project ‘Boeren langs de Grote Gracht’ wil het gemeentebestuur een deel van het wandelknooppuntennetwerk ‘Kempense Heuvelrug’ belevingsvol opladen en de rol van landbouwers als landschapsbouwers in de kijker zetten. Het afwateringskanaal ‘de Colateur’, of in de Retiese volksmond ‘De Grote Gracht’, vormt de ruggengraat van de wandeling. De tweede landschappelijke drager van het verhaal is het landbouwontginningsgebied ‘De Graaf’. Ten slotte vormt het Retiese dialect een derde drager. ‘Boeren’ wordt in Retie immers ook als werkwoord gebruikt en heeft de betekenis van ‘het bewerken van landbouwgrond’ of ‘het uitbaten van een landbouwbedrijf’.
Om de nodige infrastructuurelementen op het terrein aan te brengen, schrijft het gemeentebestuur een ontwerpopdracht uit via een Open Call. Je vindt de informatie over de ontwerpopdracht als bijlage op deze webpagina.
De Grote Gracht
De Grote Gracht is een afwateringskanaal dat halverwege de 19de eeuw gegraven werd in functie van de Wateringen in Arendonk. De Grote Gracht wordt gevoed door kalkrijk kanaalwater uit het kanaal Turnhout-Kwaadmechelen. Men hoopte om de onvruchtbare zandgrond van de Kempen vruchtbaar te maken door de aanvoer van dit kanaalwater. Bovendien zou de Grote Gracht er voor zorgen dat het overtollige grondwater van de moerassige gronden afgevoerd kon worden naar het kanaal Bocholt-Herentals. Het gebrek aan voldoende kanaalwater in droge zomerperiodes en de onderschatting van de nodige hoeveelheid water om het hele gebied te irrigeren, maakte dat de Grote Gracht zijn economische functie al snel verloor. Het kalkrijke water zorgde er echter wel voor dat er een uniek biotoop ontstond met een zeer gevarieerde plantengroei.
De Graaf
Wat nu het landbouwgebied ‘De Graaf’ is, bestond tot halverwege de 19de eeuw uit woeste gronden die grotendeels in eigendom van de gemeente waren. Een wet uit 1847 verplichtte gemeentebesturen om woeste gronden, heide en niet in cultuur gebrachte gronden te verkopen. Vanaf 1853 kochten koning Leopold I en zijn zoon prins Filip, Graaf van Vlaanderen, heidegronden op. Met de naam ‘De Graaf’ werd dus verwezen naar de nieuwe eigenaar van de gronden. Het Koninklijk Domein werd in cultuur gebracht door massaal bomen aan te planten. Eik en beuk leverden timmerhout terwijl dennenhout gebruikt werd voor het stutten van de Limburgse mijngangen.
Begin jaren 1950 werd een groot deel van het Koninklijk Domein verkocht. Geïnteresseerden konden onder gesloten omslag een stukje grond uit De Graaf kopen. Retiese landbouwers gingen hier massaal op in zodat op nauwelijks 24 uur ruim 400 hectaren verkocht werd. Vanaf 1951 begon de ontginning van het gebied. De aangeplante bomen en talrijk aanwezige braamstruiken werden verwijderd en maakten plaats voor grote kavels landbouwgrond. Deze unieke kavelstructuur met bijhorende afwateringen is nog duidelijk zichtbaar in het landschap.
Turfsteken en bosbessen plukken
Het landschap in de omgeving van de Grote Gracht draagt nog sporen van het landgebruik tijdens de laatste eeuwen. Verschillende waterplassen en visvijvers in de zuidelijke deel van de wandeling zijn overblijfselen van turfputten. Turf is onrijpe steenkool die gebruikt werd als brandstof als alternatief voor de dure kolen. De turfputten moesten na het turfsteken opnieuw opgevuld worden met heidestrooisel of zand, maar de grond bleef daar vaak onstabiel. Het kon tot twintig jaar duren vooraleer de grond van een uitgeturfd perceel opnieuw hard genoeg was opdat een koe er niet meer in zou zakken.
Naast hout en turf was De Graaf ook een onuitputtelijke bron van bosbessen. Winkeliers uit Turnhout en Antwerpen zakten af naar Retie om de verse bosbessen ter plaatse op te kopen. Maar ook particulieren zakten af naar het Reties Goor om een voorraad bosbessen te plukken, tot frustratie van boswachters en jagers. Vanaf 1939 werd er een reglement uitgevaardigd waarbij enkel vergunninghouders nog bosbessen mochten plukken. De plukdagen werden beperkt tot donderdag en zondag.
Locatie
‘Boeren langs de Grote Gracht’ vertrekt op de parking tegenover Bistro Tilo, Brand 57 in Retie. De wandeling loopt via de wandelknooppunten 127, 128, 121, 126 en 127. Een uitbreidingslus is voorzien vanaf knooppunt 121 via de knooppunten 88, 119, 20, 21 en 121. De uitbreidingslus wordt niet opgenomen in de ontwerpopdracht.
